Son 1500 yılın verileriyle Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü'nden İstanbul ve çevresi için deprem senaryoları
Kuzey Anadolu Fayı'nda 7.5,
7.4 ve 7.2 büyüklüğünde depremler bekleniyor
Boğaziçi Üniversitesi, İTÜ
ve Ankara Üniversitesi'nden bilim insanları İstanbul ve çevresinde tarih
boyunca yaşanmış önemli depremleri inceledi. Son 1500 yılın önemli
depremlerinin verilerini araştıran uzmanlar, Kuzey Anadolu Fayı'nın İstanbul
merkezine uzanan 160 km uzunluğundaki segmentinde seri halinde oluşmuş tarihsel
depremleri inceleyerek potansiyel deprem senaryoları hazırladı. Tectonophysics
dergisinde Ağustos 2019 sayısında yayınlanacak makalede yer alan kestirimlere
göre İstanbul'un hemen güneyinde yer alan Kuzey Anadolu Fayı'nda doğudan batıya
doğru sırasıyla 7.5, 7.4 ve 7.2 büyüklüğünde depremler bekleniyor.
Depremin büyüklüğüne dair senaryolar hazırlandı
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem
Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, Jeodezi Anabilim Dalı
öğretim üyeleri Doç.Dr. Fatih Bulut, Doç. Dr. Aslı Doğru, İTÜ Jeoloji
Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Cenk Yaltırak ve Ankara
Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Bahadır Aktuğ'un
yazarları arasında yer aldığı makalede araştırmacılar son 1500 yılın deprem
verilerini inceleyerek İstanbul ve çevresinde beklenen olası depremin
büyüklüğüne dair senaryolar hazırladı. Tarihsel ve günümüz verileri ışığında
hazırlanan araştırma kapsamında Marmara Bölgesinde Kuzey Anadolu Fay'nın
geçtiği segmentlerin yer aldığı Batı (Tekirdağ havzası), Merkez (Kumburgaz
havzası) ve Doğu (Çınarcık Havzası) olmak üzere bölgenin tarih boyunca yaşadığı
depremler incelendi. 1766'da iki ve 1509'da bir olmak üzere 7.2, 7.4 ve 7.5
büyüklüklerinde depremlerin yaşandığı bu üç bölgede gelecekte potansiyel olarak
yaşanabilecek deprem büyüklüğüne dair senaryolar geliştirildi.
Bulut: Son 500 yıldaki depremleri inceledik
Araştırmaya katılan bilim insanlarından Boğaziçi
Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Jeodezi
Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Fatih Bulut, bu çalışmada fayların en
son ne zaman kırıldığı, kırıldıktan sonra yılda ne kadar enerji biriktirdiği ve
biriken enerji tamamen açığa çıktığında nasıl bir büyüklük oluşturacağı
konusunda sonuçlara ulaşıldığını kaydetti. Bulut, tarihi açıdan özellikle son
500 yılın depremlerini ayrıca incelediklerini belirterek şöyle devam etti: ''Bu parametreleri bulmak için tarihsel
depremlere, Marmara Denizi'ndeki fayların yapısına ve GPS yoluyla da yeryüzünün
yanal olarak yılda ne kadar hareket biriktirdiğine baktık; çünkü Kuzey Anadolu
fayı yanal bir sistem. Bu bulguları birleştirdiğimizde şöyle bir sonuç ortaya
çıkıyor: Bir fay segmentinin oluşturacağı deprem büyüklüğü o segmentin
uzunluğu, derinliği ve üzerinde biriktirdiği hareket miktarının bir
fonksiyonudur. Örneğin harekete geçecek segmentin uzunluğunu ve derinliğini
yaptığımız jeolojik ve sismolojik çalışmalar ışığında biliyoruz. Jeodezik
verilere göre, 250 yıl önce kırılan bir fay segmenti yılda yaklaşık 1 cm
hareket biriktiriyorsa, şu anda harekete geçse deprem anında fay üzerinde
ortalama 2,5 m'lik bir yer değiştirme oluşturur. Bunun da karşılık geldiği
"manyitüd" dediğimiz bir deprem büyüklük değeri var. İşte deprem
büyüklük kestirimlerimizi size bu yaklaşık sayılarla aktardığım yaklaşımla çok
daha detaylı bir şekilde gerçekleştiriyoruz. Son 500 yıl özellikle önemli,
çünkü Marmara Denizi'ndeki bütün fayların en son kırıldığı periyodun tamamını
kapsayan bir zaman aralığı. Marmara Denizi'nin doğu kesimindeki Çınarcık
Havza'sında bulunan fay en son 1509'da hareket etmişti. Orta ve batı
kesimlerindeki Kumburgaz ve Tekirdağ Havzaları'nda bulunan fay segmentleri ise
1766'da hareket etmişti. Bunların tamamını hesaplamalarımızda sağlıklı bir
şekilde kapsayabilmek için yaklaşık 500 yıl önceye giderek 1509 depreminden bu
yana tüm süreçlere hakim olmak zorundayız''.
7.2 ile 7.5 arasında 2 ile 4 arasında deprem olacak
Yıllık hareket biriktirme miktarını Marmara
Bölgesi'nde 100'e yakın GPS istasyonundan aldıkları verilerle hesapladıklarını
aktaran Bulut, yıllık ortalama 2,5-3 cm arası bir hareket gözlediklerini
kaydetti. Bu hareketin sürtünmenin yüksek olduğu yerlerde fay yüzeyinde birikme
olarak kaldığını; bazı yerlerde ise daha hızlı hareket ettiğini ve sürtünme
olmadığı için çok fazla birikmediğini belirten Doç. Dr. Fatih Bulut, Marmara
Bölgesi'ndeki GPS istasyonlarının sayısını önemli ölçüde artırmaya
çalıştıklarını da belirtti. 1766 ve 1509 kırıklarının günümüzde 7.2, 7.4 ve 7.5
büyüklüğünde depremler üretme potansiyeline sahip olduğunun altını çizen Doç.
Dr. Bulut, söz konusu kestirimlere, biriken hareket miktarı, fayın uzunluğu ve
fayın derinliği verileri üzerinden yapılan aritmetik hesaplama sonucu
ulaştıklarını aktardı. Bulut şöyle devam etti: ''Son 1500 yıllık zaman dilimini 7 zaman aralığına ayırınca görülüyor
ki her bir küme en az dört en fazla 6 depremi kapsıyor. Şu an biz 7. zaman
aralığını henüz tamamlamadık ve yakın tarihlerde bu kapsamda sadece iki deprem
yaşadık. Dolayısıyla 7. zaman aralığını tamamlamak için istatistiki olarak en
az iki en fazla dört deprem daha yaşayacağımız görülüyor''.
İstanbul başta olmak üzere Türkiye
risk altında
Doç. Dr. Bulut, ''Kuzey Anadolu Fayı yılda 2-3 cm kayma ile depremi çok hızlı hazırlayan
bir sistem. Anadolu'da da irili ufaklı pek çok fay var, ama bunlar Kuzey
Anadolu Fayı'na göre hareketi daha yavaş biriktiriyorlar ve deprem hazırlık
süreçleri oralarda elimizdeki kayıtlara göre çok daha uzun sürdüğü için biz
onların nerede ve ne büyüklükte deprem üreteceğini öngöremiyoruz. Örneğin bir
fay 2000 yıldır suskun gibi görünüyor ama her yıl az da olsa 1-2 mm'lik bir
hareket biriktirdiği için bir gün beklenmedik bir anda büyük bir deprem meydana
getirebiliyor. Depremi Marmara'da beklerken Van'da ya da Kütahya'da olabiliyor,
çünkü orada bu süreç gözle rahat görülemeyecek yavaşlıkta ve çok uzun bir
sürede yaşanıyor. Aslında Türkiye'nin birçok yeri için bu tehlike mevcut ama
İstanbul nüfusunun fazla olması olası kayıp risklerini artırmakta'' diyerek
sözlerini noktaladı.